Het Groot Instinkboek voor vertalers en ondertitelaars

Dat was de titel van het overzicht van blunders en uitglijers dat Ab Westervaarder ooit op de ondertitelafdeling van de NOS samenstelde. Nu trouwens te krijg op VertaalVerhaal.

Het woord ‘instinker’ is eigenlijk een excuuswoord dat zoveel betekent als: Sorry, maar het was zo’n gemeen probleem dat het mij niet te verwijten valt dat ik een fout maakte. Maar ja, als er nou een heleboel fouten gemaakt worden? En ook nog eens telkens weer dezelfde?

Een teken dat ik affiniteit met Abs bezigheid had, was wellicht het feit dat ik nog een inhoudsopgave van dat Instinkboek heb gemaakt. Later, uit ergernis en vrolijkheid, en ook omdat ik dacht dat collega’s ervan zouden kunnen leren, begon ik zelf aan een verzameling. Uiteindelijk leidde die tot het boekje ‘Zwanen paren bij het leven…’ en andere instinkers en uitglijers in ondertitels, dat alleen nog beschikbaar voor degenen die de ondertitelcursus doen.

Taalverandering gaat steeds sneller. Iemand zou een nieuwe versie moeten maken!

Onder aan deze pagina ben ik nog de eindredacteur die wil uitleggen. In de laatste fase, de screenshots bovenaan, ook al weer even geleden, heeft het het lesgeven me geleerd dat je mensen beter kunt uitdagen. De fouten blijven bedroevend, maar de puzzles zijn er niet minder leuk om.

Bartho Kriek

november 2014

wij zetelen

die Verknallte

hij kocht zoethout voor een cent

die liggen toch al?

niet meer dan hij zelf nodig vond

trouwen doe je in een vluchtig moment

the army is abroad

sorry, dat ik dit ondertitel

prijs voor de slechtste ondertitel van de maand

de havermoutmoordenaar’ en ander ergs-en-leuks
een uitgebreide update

Ik weet het programma niet meer, maar over een zwangere vrouw heette het: She went into labor on the plane.
Goed, kan gebeuren, nu nog even ondertitelen:
‘Ze ging met het vliegtuig naar haar werk.’
Had dus moeten zijn: In het vliegtuig kreeg ze weeën.

Homeland – BNN
He is all we’ve got.
‘Hij is alles wat we hebben.’

Hij is onze enige hoop.
Of een van de vele andere mogelijkheden. De foute versie is onvervalst Engerlands.
In dezelfde serie, een topserie overigens, die niet overal even slecht is ondertiteld, komt bijna wekelijks het in mijn ogen gruwelijke ‘Het is alleen…’ voor, soms nog gevolgd door ‘dat’. Hieronder meer over dit taalgedrocht.

Pride And Glory – RTL7
‘Ik laat me hier niet uitschreeuwen.’
Vreemde vertaling, deze ondertitel. Bedoeld was iets als ‘met geschreeuw wegjagen’. We hebben natuurlijk het goed-Nederlandse ‘overschreeuwen’, maar ik weet niet of dat hier in de context paste.

Cold Case – Net5
the kids
‘de kinderen’

de jongeren
Het ging heel duidelijk over jong-volwassenen. Een geijkte fout, zou je bijna gaan zeggen.

Ondertiteling die niemand redelijkerwijs kan lezen… Sterker nog, die de kijker in feite alleen hindert. Toch besteedt men er in Brazilië geld en moeite aan:

In Nieuwsuur blijven we met de onvolprezen Mariëlle Tweebeeke consequent verschoond van Engerlands en Dommerlands, maar Twan Huys, die toch heel wat hoger te paard zit, tuimelt daar wat betreft zijn Nederlands regelmatig af met taalzonden als: ‘bijna 9000 troepen’, waarbij hij dan doelt op soldaten. Het zal wel komen doordat hij buitenlands correspondent is geweest, dan loop je de zwaarste vormen van het Engerlands-virus op met kennelijk permanente schade aan het taalbrein als gevolg.

Ice Road Truckers – RTL7
Onbedoeld komische voice-over: ‘…nu wonen er medewerkers van het olieveld.’

dossier K – TROS
‘We hebben toen een dure Mercedes weggeslepen…’
Ja, ‘weggesleept’ dus. In dezelfde aflevering stond in een ondertitel: ‘een onderzoek die geseponeerd is’.
Ik ontdek nu dat ik alleen Johan Cruyff dergelijke de/het-fouten vergeef, maar een collega, die het beroep hoog moet houden?

Missing – NET5
Het schijnt dat men bij het Journaal de inzet van ondertitelaars niet nodig vindt…

Maar iemand met lagere school, denk je dan, zou toch…

George Gently – KRO
‘Is de oproer al begonnen, knul?’
Steeds vaker zie je ze in ondertitels: de/het-fouten. Vreemd want ondertitelaars beheersen het Nederlands toch beter dan gemiddeld?
In dezelfde aflevering werd she was the only one who had time for him in de ondertitel ‘Zij was de enige die tijd voor hem had’, terwijl het natuurlijk moest zijn: die hem zag staan.
Maar in dezelfde aflevering ging het in de ondertiteling over ‘Trinidad en Tobego’, en stond er even later ‘Tombego’.

In John van den Heuvels Ontvoerd stond deze ondertitel:
‘Ik rijdt volgende week wel even langs.’
En ‘rijd’ was al fout geweest omdat dat plechtig taalgebruik is…

Sex and the City – RTL8
This appartment bears the MacDougal name,
but you, Charlotte York, don’t.
‘Deze flat draagt de MacDougal-naam.
Maar jij Charlotte York, doet dat niet.’

Deze flat draagt de naam MacDougal.
Jij, Charlotte York, niet.
Dat ‘de MacDougal-naam’ doet denken aan ‘de Rijn-rivier’, wat ook alleen door ondertitelaars wordt gebezigd.
En dat ‘doet dat niet’, is wat ik voortaan Dommerlands noem, een domme want volkomen foute vorm van Engerlands. In feite laat de ondertitelaar het personage zeggen: ‘Jij doet die naam niet dragen.’

Inspector Banks – KRO
It’s just that…
‘Het is alleen…’

Alleen…
Iemand die in het Nederlands aarzelend antwoord geeft, begint nooit met de foute versie.
Bij BNN (Homeland) en bij de KRO (bijna alle politieseries) wordt dit voorbeeld van Dommerlands regelmatig in de ondertiteling gesignaleerd. De KRO lijkt een abonnement op dit soort ondertiteling te hebben en zou zich eens op het katholiek hoofd moeten krabben.
Het onrustbarende is vooral dat collega’s die in dit vak zitten, het Nederlands beter dan gemiddeld horen te beheersen terwijl dat duidelijk niet het geval is – het is zoiets als een timmerman die alle spijkers krom slaat; wie wil die over de vloer hebben?

Inspector Banks – KRO
We have the results of that sample of soil.
‘We hebben de resultaten van dat grondmonster.’

We hebben de uitslagen van dat grondmonster.
Zo makkelijk gaat dat: dingen uit het Engels overnemen die we in het NL toch niet zo zeggen.
Een ondertitelaar die er zo op los interfereert, hoort overigens door eindredacteur te worden gecorrigeerd.

Blitz – RTL5
Did you know the Irish inventend kneecap-cracking?
‘Wist je dat de Ieren het knieschijfkraken uitvonden?’

De Ieren hebben het knieschijfkraken uitgevonden.
Een voorbeeld van de bij sommige ondertitelaars kennelijk onuitroeibare, maar door goede vertalers en ondertitelaars verafschuwde foute onvoltood verleden tijd.
In dezelfde film en zegt na binnenkomst in de ondertitel: ‘De dokter gaf haar een kalmerend middel.’ wat had moeten zijn: ‘De dokter heeft haar een kalmerend middel gegeven.’ Nu wordt o.a. de suggestie gewekt dat de dokter een fout maakte en de inspecteur dat nog net kon verhinderen en dat smalend bij de andere meldt.
In dezelfde film: ‘Hij zette m’n foto in de krant.’ wat moest zijn: ‘Hij heeft mijn…’

Blitz – RTL5
I want to know where I’m going.
‘Ik wil weten waar ik heenga.’

Ik wil weten waar ik heen ga.
Een klein verschil? In de foute versie wil Jason Statham weten waar hij zal doodgaan…
In dezelfde film: ‘Hij is zijn huis niet uitgeweest.’ wat moet zijn: ‘uit geweest’ omdat ‘uitzijn’ geen bestaand werkwoord is.

Transporter 3 – RTL5
You don’t want to tell me what this is all about?
‘Je wilt me zeker niet vertellen waar dit over gaat.’

Je wilt zeker niet zeggen wat hierachter zit.
Het probleem met de hele ondertitelvertaling is dat de ondertitelaar zich niet inleeft, zich niet afvraagt wat hij of zij in die situatie zou zeggen. Vandaar een overmaat aan waar-ging-dat-overs, waarvoor het Nederlands een heel scala aan goede vormen heeft: wat was dat nou?, wat had dat te betekenen?, begreep jij dat? enzovoort.
Opmerking: soms is het beter ’tell’ niet te vertalen met ‘vertellen’.

The Hurt Locker – RTL7
Then you realise it’s just a piece of tin.
‘Dan besef je dat het maar een beetje tin is.’

Dan besef je dat het maar blik is.
Tin is dat loodzware metaal waarvan die eeuwenoude grijze drinkbekers gemaakt zijn. Een foutje voor een eindredactie.

Nog deze onthutsende. Ik wilde zeggen: ‘om het af te leren’, maar het kan geen toeval of ongelukje meer zijn, je ziet ze te vaak, dit soort de/het-fouten:

Ter afsluiting van deze update een leuke uit de oude doos die ik gek genoeg nog niet kende. Er was in het programma sprake van een serial killer; in de ondertiteling werd het ‘de havermoutmoordenaar’.

Oudere foutjes, fouten en blunders

Go man, go!
‘Ga ervoor.’

Grijp je kans.
Shermans buurman heeft een been van Marylin Monroe achter de stoel vanaan zien komen en zegt dit dan tegen Sherman. Alleen bestond de uitdrukking ‘ga ervoor’ in 1955 nog lang niet.

CSI New York –  RTLCrime
Donuts?
Do you want them to look like linemen?
‘Donuts?
Moeten ze er als officials uitzien?’

Donuts?
Straks zijn het net rugbyspelers.

Stargate SG-1 – Syfy
Are you buying this, Teal’c?
‘Nemen we het mee, Teal’c?’

Geloven we dat, Teal’c?

Stargate Universe – Syfy
They don’t need the distraction.
‘Ze hebben de afleiding niet nodig.’

Het zou ze onnodig afleiden.

Law and Order – 13th Street
The prospect of incarceration is somewhat overwhelming to my client.
‘Het oog op gevangenschap is wat overweldigend.’

Mijn cliënt ziet erg op tegen gevangenschap.

CSI – RTL7
So he’s sicked child services at me.
‘Hij stuurt zes instanties op me af.’

Hij hitst de kinderbescherming tegen me op.

NASH – 13th Street
Electrolyte enhancer.
‘Electrolyten-versterker.’

Sportdrank.

The Mentalist – SBS 6
So I’m a person of interest?
‘Dus ik ben een belangrijk persoon?’

Dus ik ben een verdachte?

Law and Order – 13th Street
But he acts more like a zealot than a doctor.
‘Hij leek meer bezeten dan een arts.’

Hij was te fanatiek voor een dokter.

CSI – RTL7
Get something a jury can understand, or move on.
‘Kom met iets wat een jury snapt, of ga verder.’

Kom met iets dat een jury snapt, of zie ervan af.

McLeod’s daughters – NET 5
Break a leg.
‘Hals- en beenbreuk gewenst.’

Succes.
Of: Breek je nek voorzichtig. Het werd gezegd vlak voor een autorace. In het Duits wordt wel ‘hals und beinbruch’ gezegd, vandaar misschien.

Law and Order – 13th Street
Now, this is why God created security deposits.
´Hierom heeft God kluisjes gecreëerd.´

Gelukkig hebben we de borgsom nog.
Huurder blijkt woning leeggeroofd te hebben achtergelaten.

CSI – RTL Crime
My bad.
‘Mijn pech.’

Mijn fout.

Stargate SG-1 – Syfy
I don’t see any electrical outlets, do you?
‘Ik zie geen elektrische uitgangen. U wel?’

Ik zie nergens een stopcontact, jij?

Stargate Atlantis – Syfy
The bolts will no work, I repeat:
the explosive bolts will not fire.
‘De bouten werken niet mee.
De explosieve bouten gaan niet af.’

De explosieve ladingen ontbranden niet.

Stargate SG-1 – Syfy
I’m creating a great people.
In your image?
‘Ik creëer een geweldig volk.
In jouw ogen?’

Ik schep een geweldig volk.
Naar jouw evenbeeld?

NASH – 13th Street
You seem, like, at peace, man, that’s good!
‘Je ziet er zen uit, man. Echt goed.’

Je ziet er goed uit. Daar ben ik blij om.

Real Interrogations – RTL Crime
And the longer he was able to get away with his crimes, the more convinced he became that he was omnipotent.
‘Hoe langer hij wegkwam met z’n misdrijven,
hoe sterker hij dacht dat hij omnipotent was.’

Hoe langer z’n misdrijven onbestraft bleven,
hoe sterker hij overtuigd was van zijn almacht.

CSI NY – RTL Crime
I lost it.
‘Ik was hem verloren.’

Ik was hem kwijt.
Verdachte over het moordwapen, zijn hamer. Je hamer ‘verliezen’, dat merk je natuurlijk wel.

Crime.inc – RTL Crime
Eventually, martial law was declared and the National Guard moved into the area.
‘De krijgswet werd afgekondigd
en de nationale garde kwam.’

De noodtoestand werd afgekondigd
en het leger werd ingezet.

Law and Order – 13th Street
That’s quite an endorsement.
‘Dat is een krachtige onderschrijving.’

Je hebt er nogal vertrouwen in.

NCIS – SBS6
Do me this favour, Jethro.
‘Doe me deze gunst, Jethro.’

Help me uit de brand, Jethro.

Monk – 13th Street
Do you want to amend that statement?
‘Wilt u dat rectificeren?’

En daar blijft u bij?
Agent tegen bokstrainer.

Law and Order Criminal Intent – 13th Street
The fence.
‘Het hek.’

De heler.
Daarvoor wordt nog gezegd: ‘Ja, hij.’

Born Against the Odds – Zone Reality
It was the next day that they actually did a sonogram on him and realized that it was another infant.
‘De volgende dag onthulde een sonogram
dat het een foetus was.’

De volgende dag onthulde een echo
dat het een foetus was.

Super Tanker – Syfy
Vent, we’re going to vent.
-Vent, Sir?
‘Uitstoten, we gaan uitstoten.
-Uitstoten?’

We gaan gas uitstoten.
-Hoe bedoelt u?

Forensic Files – RTL Crime
And the message said something to the effect, ‘came twice last week but the pigs were about’.
‘Er stond zoiets in als:
Ik ben twee keer geweest,
maar de varkens waren los.’

Er stond iets in als:
Ik ben al eerder geweest,
maar toen was er politie in de buurt.
Agent bespreekt anonieme dreigbrief die is bezorgd op boerderij.

CSI – RTL Crime
They’re looking for me, you know.
-Me, too.
‘Ze zoeken me.’
-‘Mij ook.’

Ze zoeken me.
-Ik liep je ook te zoeken.

Law and Order – 13th Street
He’s muddying the waters.
‘Hij gooit de knuppel alvast in het hoenderhok.’

Hij vertroebelt de zaak.

Criminal Justice – KRO
…breaking the rules…
‘…de regels breken…’

…de regels overtreden…
Een wel heel voor de hand liggend soort fout, die eigenlijk alleen gemaakt wordt door mensen die besmet zijn met de Engelse taalziekte. Er schijnt geen medicijn of remedie tegen te zijn.

Reportage – SBS6
It’s a wonderful place to work.
‘Het is een heerlijke plek om te werken.’

Het is heerlijk om hier te werken.
Uit dit voorbeeld blijkt hoe belangrijk het voor een ondertitelaar is om zich in te leven. De spreker is een wat oudere arts die zo van zijn werk houdt dat hij na zijn pensioen door wil gaan. De foute ondertitel is behalve misleidend en verwarrend ook Anglicistisch door de om-constructie. Als de ondertitelaar zich inleeft komt hij moeiteloos uit bij een correcte vertaling.

Law and Order Criminal Intent – 13th Street
He thought he’d found the perfect patsy.
‘Hij dacht dat hij de perfecte partner had gevonden.’

Hij dacht de ideale zondebok te hebben gevonden.
Over moordlustige man die zich verloofde met vrouwelijk moordverdachte.

Monk – 13th Street
Parole officer
‘Paroolagent’

Reclasseringsmedewerker.
Een gruwelijke ondertitelfout. Zie hieronder de al vaak gemaakte, eveneens bijna misdadige ‘paroolcommissie’.

Monk – 13th Street
Fresh dirt.
‘Verse grond.’

Omgewoelde aarde.

Monk – 13th Street
Give me some sugar.
‘Geef me iets zoets.’

Ik wil een knuffel.

Law and Order Criminal Intent – 13th Street
Bill could have made Vic and Jenny disappear into the woodwork of trailer park America.
‘Bill had ze allebei in het bos kunnen laten verdwijnen.’

Als Bill ze had genegeerd, had er geen haan naar gekraaid.

Law and Order Criminal Intent – 13th Street
His dad’s a player.
‘Zijn vader is een gigolo.’

Zijn vader is een rokkenjager.

NCIS LA – SBS6
Over een mannengeur:
Bad cologne.
‘Vieze eau de toilette.’

Smerige aftershave.

The Mentalist – SBS6
It could cost them tens of millions of dollars.
‘Het kan ze miljarden kosten.’

Het kan ze tientallen miljoenen kosten.

Law and Order – 13th Street
A 100 million dollars.
‘Miljarden.’

100 miljoen dollar.

Law and Order – 13th Street
That’s what I used to call my baby sister.
‘Zo heette m’n babysitter.‘

Zo noemde ik m’n zusje.
Het ging over Peggy Sue als afkorting van Margaret.

Law and Order – 13th Street
You’re a jinx.
‘Je bent een heks.’

Je brengt ongeluk.
Man raakt voor de tweede keer gewond in gezelschap van dezelfde dame.

Law and Order UK – 13th Street
Oyster Card
‘Creditcard’

Oyster Card. / OV-chipkaart
In Londen reist men met een Oyster Card

13th Street – Sea Patrol
Serious stuff.
‘Dit is ernstig.’

Serious stuff
Dat is geen kinderspeelgoed.
Over een aangetroffen Stinger-raket.

Sea Patrol – 13th Street
I have the ship.
‘Ik bestuur het schip.’

Ik voer het bevel.

The Mentalist – SBS 6
I want this off my desk.
‘Ruim alles op.’

Los die zaak op.

JAG – 13th Street
Close the hatch.
‘Klep dicht.’

Doe de deur dicht.
Superieur tegen ondergeschikte (die vervolgens in beeld de deur dicht doet).

Nash – 13th Street
Put the gun down, buddy.
‘Leg dat geweer weg, knul.’

Laat dat wapen vallen, knul.
Rechercheur tegen boef met getrokken pistool.

Journaal – Journaal 24
People have planned for this for years: months and years!
‘Mensen hebben dit maanden, jaren gepland.’

De mensen bereiden zich hier al tijden op voor.
Venus schuift tussen de zon en de aarde en een toeschouwer  is aan het woord.

Sea Patrol – 13th Street
I’ll take the lower decks.
‘Ik kijk in de lagere dekken.’

Ik kijk beneden.

Sea Patrol – 13th Street
We’ve taken a direct hit to our steer/stern…
‘Ons stuurwiel is geraakt…’

De achtersteven is geraakt…

Murder by Numbers – Net5
California Parole Board
‘PAROOLCOMMISSIE’

Reclassering.
Toen Sandra Bullock de envelop bekeek waarop de Engelse tekst staat, durfde ik niet te denken wat er in de ondertiteling kon gaan gebeuren, maar tot mijn ontsteltenis en afgrijzen verscheen daar het vermaledijde, al zo vaak door eindredacteuren in machteloze woede verbeterde ‘paroolcommissie’ in grote letters als insert in beeld.
Later in diezelfde film stond nog ‘de antwoorden’ waar dat ‘de oplossingen’ moest zijn, een mogelijke taalverandering als gevolg van een te veel aan foute ondertitels.
En nog later was I write better than that vertaald met het on-Nederlandse ‘Ik schrijf veel beter dan dat’.

Rising Sun – RTL7
‘Hoe weet je dat Eddie nog leeft?
-Dat doet hij niet.’

Hoe weet je dat Eddie nog leeft?
-Hij leeft niet meer.
Arme Harvey Keitel wordt de foute NL-ondertitel in de mond gelegd.

Silent Witness – KRO
You’re joking?
I’m afraid not.
‘U maakt een grapje?
-Ik ben bang van niet.’

Maakt u een grapje?
-Helaas niet.
De opmerking werd gemaakt naar aan leiding van een gemeld sterfgeval. ‘Ik ben bang van niet.’ is dan wel een erg cynische reactie van een arts tegen een nabestaande – oftewel een blunder van de ondertitelaar, die zich niet inleefde. De Engerlandse vraagzin (Engelse vraagvolgorde, in NL alleen als stijlmiddel gebruikt bij enorme verbazing) wordt zo vaak ten onrechte door ondertitelaars gebezigd dat gevreesd moet worden voor een taalverandering.

In the Air
Go get your plane.
‘Ga je vliegtuig halen.’

Ga je vlucht halen.

500 Days of Summer – RTL5
I studied to be an architect.
‘Ik heb architectuur gestudeerd.’

Ik heb een architectenopleiding gedaan.

In een Wallander bij de KRO stond in een ondertitel:
‘en dat is vertouwen’, een tikfoutje, bedoeld was ‘vertrouwen’. Kan gebeuren, zou je zeggen, maar dan komt de volgende: ‘die sluitschutter’, moest zijn ‘sluipschutter’. En beide fouten zouden er bij spellingscontrole eruit zijn gerold. Even later kwam de titel voorbij:
‘Wil je dat je zoon naar je opkijkt?’
wat natuurlijk moet zijn ’tegen je opkijkt’.

Uitgesproken – VARA
I looked up at him.
‘Ik keek op naar hem.’

Ik keek tegen hem op.

Fatal Attraction – RTL8
It was very nice to meet you.
‘Leuk om je te zien.’

Leuk je ontmoet te hebben.
Michael Douglas zegt het tegen Glenn Close als hij weggaat. Een zelfde soort fout dus als in de gehele collectie ‘Fijn je te zien’.
Even later zei Glenn Close in de ondertitel ook nog:
‘Dat was de laatste druppel.’
Een gruwelijke verhaspeling, die je toch heel vaak op de buis ziet. Maar de uitdrukking luidt ‘de druppel die de emmer deed overlopen’, dus een juiste vertaling is ‘Dat was de druppel’. Domheid is hardnekkig: in de KRO-detective Trial & Retribution was the final straw ook weer vertaald met ‘de laatste druppel’. En dat was voor mij de druppel.